Jos Klarenbeek hackt twee historische weefgetouwen: "Stap voor stap experimenteren geeft mijn werkdiepgang"

Alsof het om gloednieuwe technologie gaat. Zo ‘hackt’ designer Jos Klarenbeek de komende maanden twee weefgetouwen uit het depot van TextielMuseum. De machines – een Jacquard en een Dobby – tellen ruim honderd jaar. Jos: “Je hebt weefgetouwen voor hobbyisten en moderne, industriële machines. Daar zat weinigtoegankelijks tussen. Met deze hack hoop ik daar machines aan toe voegen.”

Spoiler vooraf: Jos’ hack in het TextielMuseum is niet helemaal nieuw. Hij borduurt hiermee namelijk voort op een onderzoek dat hij in zijn eigen atelier startte. Met een Dobbyweefgetouw werkte hij daar aan een project voor het toonaangevende Deense textielbedrijf Kvadrat. “Stap voor stap experimenteren met weven zorgt voor meer diepgang in mijn werk”, vertelt hij. “Door het weefproces te volgen, te stoppen, aan te passen en weer door te gaan, begrijp ik beter wat ik maak. Het geeft inzicht én het zorgt voor waardevolle kennis van het vak die niet verloren mag gaan.” In het TextielMuseum breidt hij zijn onderzoek uit en werkt hij aan een manier om kennis over de gehackte apparaten ook met andere ontwerpers en geïnteresseerden te delen.

Foto door Indy Kroon - Daily Catch

Experimenteren op erfgoed

Hoe ziet Jos’ hack eruit? Een Dobbyweefgetouw werkt met een houten pinnenketting. Hiermee ‘programmeer’ je de machine, ofwel: de volgorde waarop de schachten omhoog of omlaag gaan. Jos verving dat systeem door een lasergesneden kast met Arduino (een soort minicomputer), die hij realtime programmeert op zijn laptop. “Daarmee kon ik gemakkelijk aanpassingen maken tijdens het weven”, vertelt Jos. “Dat wilde ik verder onderzoeken. Kan dit ook met andere weefgetouwen, zoals een Jacquard?”

Michelle Baggerman is conservator Industrieel Erfgoed en educator bij het TextielMuseum. “De machines die in ons TextielLab staan, zijn computergestuurd en bedoeld voor industrieel gebruik. Het is uniek dat wij ze in het lab gebruiken voor experiment en onderzoek – in de industrie zet je zoiets niet zomaar stil om iets aan te passen – maar het vergt veel technische kennis, begeleiding en ondersteuning. Jos’ onderzoek maakt het mogelijk om zelfstandiger te leren en experimenteren.” En er is nog een reden waarom dit onderzoek goed past bij het TextielMuseum. Michelle: “Wat we op dit moment kunnen en doen met textiel is geworteld in het verleden. Daar ligt een schat aan kennis. Daarom halen we het erfgoed dat we hebben graag uit het depot, en zetten we het aan het werk. In de samenwerking met Jos gebeurt dat vrij letterlijk.”

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum 

Begrijpen, toepassen en vernieuwen

In het TextielMuseum werkt Jos de komende maanden in de nieuwe Project Space aan zijn onderzoek. Die ruimte is voor het project ingericht als werkplaats én als publieke presentatie, met informatie over de techniek achter de Dobby- en Jacquardweefgetouwen. Ook liggen er vuistdikke boeken met handgeschreven en getekende weefinstructies, afkomstig uit de museumbibliotheek. De boeken werden gemaakt en gebruikt door studenten van de Tilburgse Textielschool. “Dit getouw werkt met een ponskaart”, vertelt Jos over het Jacquardweefgetouw. “Het ponsen was vroeger een specialisatie op zich: de kaart stuurt vierhonderd kettingdraden aan, de techniek is zeer complex.” Lachend: “Het is een mooie uitdaging om dit getouw te hacken. Of en hoe dat lukt, blijkt de komende maanden.” Michelle: “Kennis over de machines waar Jos mee werkt, is nu nog aanwezig bij mensen die hier vroeger mee weefden. Door herwaardering van de getouwen slaat Jos een brug naar vandaag de dag en geven we die kennis door aan kunstenaars en ontwerpers.”

Jos waarschuwt meermaals tijdens het gesprek: wat hij doet, is niet écht nieuw. Oude weefgetouwen zij al vaker gedigitaliseerd, op grote schaal, en dan met name in de lagelonenlanden waar de textielindustrie naartoe trok. De Amsterdamse ontwerper pakt het anders aan: straks kan iedereen een oud weefgetouw hacken. Het kastje-met-Arduino maak je gemakkelijk zelf na; het ontwerp komt online beschikbaar. Het kastje bevestig je op al aanwezige gaten: zagen of boren in het weefgetouw is niet nodig. Ook belangrijk voor het museum: de getouwen kunnen dus altijd worden teruggebracht in oorspronkelijke staat.  

Programmeren gaat nu nog via het opensourceplatform van Arduino. “Ik werk ondertussen aan software die het programmeren toegankelijker maakt. Als de module op de weefgetouwen en de software goed werken, wil ik kijken of ik alles kan omvormen tot een bouwpakket. Met de software kan ik dan iets vergelijkbaars doen, bijvoorbeeld als download bij het bouwpakket.” 

 

Blik vooruit

Nog tot en met begin januari gaat het hacken van de machines door. Ondertussen zijn ook de boeken van de Tilburgse Textielschool gedigitaliseerd en onderzoekt Jos samen met andere geïnteresseerden hoe deze kennis digitaal gebruikt kan worden. Jos: “De ultieme droom is om de patronen uit deze boeken automatisch digitaal naar het weefgetouw te sturen. Mooi en interessant om van die oude ontwerpen te leren, ermee te testen en te experimenteren. Maar dat is nu nog toekomstmuziek.”

Foto door Patty van den Elshout i.o.v. TextielMuseum  

Hack the Heritage vind je in de Project Space, grenzend aan het TextielLab. De presentatie/werkplaats bezoek je nog tot en met 4 januari 2026 tijdens openingsuren van het museum. De komende maanden organiseren we met Jos verschillende workshops en kennissessies. Houd daarvoor onze website en socials in de gaten.