Magdalena Abakanowicz: pionier achter het ijzeren gordijn

“Het is met sterke handen geweven,” zegt conservator Sjouk Hoitsma over het werk van Magdalena Abakanowicz. Deze eigenzinnige Poolse kunstenaar behoort tot de grondleggers van de textiele installatiekunst. Vanaf 18 april is haar werk te zien in het TextielMuseum.

“Ik ben met Abakanowicz opgevoed,” zegt conservator van het TextielMuseum Sjouk Hoitsma. In de jaren 80 deed zij de textielopleiding aan de Tilburgse Academie van Beeldende Vorming. Magdalena Abakanowicz had toen net honderden cocons – Embryology – gepresenteerd op de Biënnale van Venetië. En al naam gemaakt met de zogenoemde Abakans, waarmee ze in de jaren ‘60 een kentering in de textielkunst inluidde.

Conservator Sjouk Hoitsma. Foto: Patty van den Elshout

“Zij was een echte baanbreker,” aldus Hoitsma. “Tot die tijd nam men textielkunst niet serieus. Abakanowicz verruilde het traditionele wandkleed voor met de hand geweven 3D-sculpturen, waarmee ze gedurfde ruimtelijke kunstinstallaties maakte. Zij heeft een cruciale rol gespeeld in de emancipatie van textiel. En dat alles achter het repressieve ijzeren gordijn, ze woonde en werkte in Warschau. Dat getuigt niet alleen van ontzettend veel overtuigingskracht en doorzettingsvermogen, maar ook van lef.”

Intuïtief handwerk

Hoitsma ziet het als de taak van het TextielMuseum om het baanbrekende werk van de in 2017 overleden kunstenaar in Tilburg voor het voetlicht te brengen. “Wat zij gedaan heeft, ligt aan de oorsprong van wat wij hier in het TextielMuseum doen. Bovendien raakt het heel erg aan de actualiteit.” Het intuïtieve handwerk waarmee Abakanowicz furore maakte, wordt in de huidige textielpraktijk weer steeds meer omarmd. Hoitsma wijst op het Advanced Textile Program van het TextielLab, waarbij kunstenaars weliswaar op industriële machines weven, maar die steeds vaker stopzetten om met de hand in te grijpen en andere materialen in het weefsel te verwerken. Een ander voorbeeld is Cadence, het gigantische wandkleed dat Otobong Nkanga voor het MoMa maakte: nadat het van de weefmachine kwam, bewerkte Nkanga het alsnog met de hand om het de juiste uitstraling te laten krijgen.

Champions League

Vanaf 18 april is in het TextielMuseum te zien hoe deze autonome Poolse kunstenaar een halve eeuw geleden de toon zette voor een compleet nieuwe kijk op textiel. Voor de tentoonstelling ‘Everything is made of fiber’ sloeg Hoitsma de handen ineen met de Poolse Abakanowicz-expert Marta Kowaleska. Het Noordbrabants Museum en het Provinciehuis Noord-Brabant, waar het grootste werk hangt dat Abakanowicz ooit maakte, haakten ook aan. Het leidde tot een drieluik 'Groot, groter, grootst', waarbij het TextielMuseum het verhaal over de emancipatie van textiel van ambacht naar kunst vertelt.

De tentoonstelling over deze pionier in de textielkunst is ook voor het museum pionieren. “Het is voor het eerst dat we een tentoonstelling maken met stukken in bruikleen van musea en privécollecties uit heel Europa,” vertelt Hoitsma. “Op dit moment rijden er Abakans in Polen onder politiebegeleiding onze kant op. Maar er komen ook stukken uit Londen en Lausanne. Het is een soort Champions League voor ons.”

“Ik ben fan van Abakanowicz, haar monumentale werk getuigt van lef”

- Sjouk Hoitsma, conservator TextielMuseum

Lichamelijkheid

Los van de logistieke puzzel wordt er ook gepuzzeld op ruimte. Het gaat passen, verzekert Hoitsma, maar het is wel centimeterwerk wegens de hoogte van sommige werken. Momenteel worden de muren van de zalen donkergrijs geschilderd. Als die droog zijn, kunnen de enorme kisten met werk worden afgeleverd – maar twee per dag want anders loopt alles vast. Het is moeilijk voor te stellen dat een deel van de gigantische Abakans met de hand geweven is in een kleine flat op negenhoog in Warschau en via het balkon omlaag getakeld zijn.

Op de tentoonstelling zijn twaalf van deze imposante lichamelijke sculpturen te zien. Zij zijn het eerste wat je ziet bij binnenkomst. Ze worden afgewisseld met Embryology, een aantal van de semi-transparante cocons die voor het eerst in 1980 op de Biënnale van Venetië aan het grote publiek werden getoond. Ook de wereldberoemde Backs komen volgende week naar Tilburg: twaalf contemplatieve ruggen zonder hoofd of armen met elk een andere huid van jute en hars: een grijze massa die het collectieve leed in de wereld verbeeldt.

Backs. Foto: Artur Starewicz/East News 

Tijdloze inspiratiebron

Op de tentoonstelling is ook de film te zien die in samenwerking met filmproducent Blickfänger is gemaakt in het huis met atelier in Warschau waar Abakanowicz later naartoe verhuisde. Hier beheren haar oud-assistenten nog een deel van haar werk. Hoitsma werd ter plekke verrast door de expressieve materialiteit van dat werk – ook na het zien van talloze beelden. “Met haar organische abstractie, monumentaliteit en intuïtieve benadering heeft Abakanowicz alle kunstenaars in haar tijd geraakt en geïnspireerd, en dat doet ze nog steeds als je haar werk in het echt ziet.”

‘Everything is made of fiber’ is in het TextielMuseum te zien van 18 april tot 24 augustus 2025

Tekst Willemijn de Jonge