Cadence: het nieuwe meesterwerk van Otobong Nkanga

Otobong Nkanga werkte in 2013 voor het eerst in het TextielLab samen met productontwikkelaar Stef Miero. Sindsdien hebben ze samen ontzettend veel geweven. Het afgelopen jaar ontwikkelden ze een huzarenstuk voor het MoMA in New York.

Unearthed, de kleurrijke wandkledenserie die Otobong Nkanga vier jaar geleden samen met Stef Miero voor haar tentoonstelling in Kunsthaus Bregenz maakte, werd met internationale lof ontvangen. “Dan is het best spannend om voor de volgende grote opdracht met een veel donkerder kleurenpalet te beginnen,” zegt Nkanga. Spannend was dit project voor het MoMA in New York op veel meer vlakken. De vraag om een werk te maken voor het atrium van een van de bekendste hedendaagse kunstmusea ter wereld kwam pas anderhalf jaar geleden; de eerste labmeeting was in oktober 2023. Het was de aftrap van een uitdagend ontwikkeltraject dat in minder dan een jaar tijd leidde tot de installatie van het grootste werk dat Nkanga en Miero in hun lange samenwerking gemaakt hebben. Sinds 10 oktober 2024 hangt Cadence, een monumentaal wandkleed van 20 meter hoog, 11 meter breed en vier lagen dik in het MoMA. Daar is het nog in ieder geval tot juni dit jaar te zien.

Foto: Willeke Machielsen 

Vier lagen

Het krappe tijdspad was niet de grootste uitdaging. Op een presentatie op het symposium Threads of of Innovation vertellen kunstenaar en productontwikkelaar hoe ze samenwerkten aan iets waarvan ze allebei niet wisten of het eigenlijk wel kon. “Otobong wil altijd iets compleet anders dan de vorige keer,” zegt Miero. “Het moest niet alleen 11 bij 20 meter groot worden, er moest ook veel meer diepte in zitten. Ze wilde er doorheen kunnen kijken.” Dat leidde tot het besluit om de zwart-witte ketting op de brede machine niet in twee, maar in vier lagen te splitsen. In combinatie met een gigantisch kleurenpalet van 234 kleuren per laag en een ontwerp dat gedurende een groot deel van het ontwikkeltraject nog niet af was, stelden ze zichzelf voor een behoorlijke opgave. “Voor mij was het de eerste keer dat ik zo’n groot kleed in vier lagen ging ontwikkelen,” zegt Miero. “Ik heb daar wel een nachtje wakker van gelegen.”

Foto: Jelle Verheijke 

Weven op gevoel

Zich beiden bewust van de risico’s, durfden ze het toch aan, ook omdat ze al ruim tien jaar samenwerken en ontzettend veel gemaakt hebben in die tijd. Ze hebben elkaars manier van denken en werken leren kennen, weten wat ze aan elkaar hebben en er is vertrouwen in de aanpak van de ander. Ze hebben in de loop der jaren een geheel eigen taaltje ontwikkeld om met elkaar over ontwerp en uitvoering te communiceren. Miero laat een aantal handgetekende en -geschreven schema’s zien met kleuraanwijzingen voor specifieke plekken, waarbij percentages meer dan eens zijn doorgekrast en aangepast. Dat is hoe Nkanga werkt: ze doet niet aan definitieve ontwerpschetsen waarin vormen en kleuren al zijn uitgewerkt. Hun samenwerking is een vorm van ontwerpend onderzoek waarin het ontwerp al doende groeit op basis van de gemaakte stalen. Nkanga omschrijft een gevoel en beeld, Miero reageert daarop door stalen te gaan maken en Nkanga gaat daarmee weer aan de slag op haar computer, om het beeld zo te krijgen als bedoeld.

Steen

Zo bracht Nkanga voor Cadence een zwarte steen mee naar het lab om het gevoel over te brengen. “Ik wil een wandkleed met dit soort gelaagde kleuren, waar je als het ware door de lagen heen de diepte in kunt kijken,” zei ze, “maar ik weet niet hoe ik dat moet tekenen.” Waarop Miero reageerde: “Ik snap wat je bedoelt, maar ik weet niet hoe ik dat moet maken.” En toch gingen ze ervoor, naast elkaar achter de computer en achter de machine, kijkend wat voor stalen dat opleverde, om op basis daarvan het ontwerp steeds een stap concreter te maken. “Ik bewonder Otobong om het lef dat ze heeft om zo’n experimenteel werk te maken voor zo’n opdracht,” zegt Miero. Hij vertelt hoe lastig het is om overzicht te houden met drie banen van 20 meter hoog in vier lagen en 234 kleuren in variant A, B, C en D. Als je onder in het kleed iets verandert, wat betekent dat dan voor het beeld 10 meter verderop of in een van de twee andere panelen?

Fotograaf: Emile Askey. Auteursrecht: Digital Image © 2024 MoMA, N.Y.

Pushen

Halverwege het traject besloten ze een lijnenraster toe te voegen om het ontwerp zowel visuele structuur als praktische stevigheid te geven. Ze voegden ook nog een zwart en een transparant monofilament toe aan de inslaggarens, waardoor het weefsel steviger en beter te manipuleren werd dan de kleden voor Bregenz. Nkanga wijst erop dat haar eigen wensen niet allesbepalend waren. “Er is een heel team bij betrokken geweest, zij hebben allemaal invloed op het resultaat gehad: Stef, de wevers, materiaalexpert Lise Brunt, de mensen van het MoMa. We hadden ook nog te maken met allerlei praktische voorwaarden en restricties. Ik kreeg bijvoorbeeld vanuit New York de vraag hoe zwaar het kleed was. Ik had geen idee, want er wás nog geen kleed. Maar het gewicht is natuurlijk van belang bij het ophangen, dus dat betekent dat we het niet helemaal van wol konden maken.” Stap voor stap groeide Cadence uit tot een nieuw masterpiece in de overtreffende trap. “Omdat Stef en ik elkaar pushen om grenzen te verleggen, vormt elk wandkleed dat ik in het TextielLab heb gemaakt een stap vooruit in mijn ontwikkeling als kunstenaar,” aldus Nkanga.

Boetseren

Ze werkt met textiel zoals ze haar beeldhouwwerken creëert, bijna een soort boetseren met stof. Nadat de drie banen van de brede machine kwamen, kreeg dat ‘boetseren’ een nog letterlijker invulling. In de gymzaal van het nabijgelegen roc, dat werd afgehuurd om het weefsel uit te kunnen leggen en controleren, manipuleerde Nkanga de kettingdraden van de bovenste en tweede laag tot kronkelende stroompjes water. Ze krabde de bovenste lagen van het weefsel open om de onderliggende lagen bloot te leggen, en de gewenste blik in de diepte mogelijk te maken. Het maakte dit kleed weer een stuk sculpturaler dan het vorige, iets waar ze naar eigen zeggen ‘méér dan blij’ mee is: “Dit project heeft een nieuwe manier van denken aangeboord, het is meer dan een wandkleed geworden. Toen het aan de muur van het atrium in het MoMA hing en het licht erop viel, werd ik er opnieuw door verrast.”

Fotograaf: Emile Askey. Auteursrecht: Digital Image © 2024 MoMA, N.Y.

Destructie en herstel

Gevraagd naar wat Cadence verbeeldt, vertelt Nkanga hoe het ontwerp heel veel verschillende verhalen in zich draagt, die allemaal te maken hebben met de cyclus tussen hemel en aarde. Bijna in elk omlijnd kader is wel een vertelling te ontdekken. Ze benoemt de nietigheid van de mens; ze heeft er twee een centrale plek in het ontwerp gegeven. Het tweetal kijkt naar een explosie die een einde maar ook een begin zou kunnen inluiden. “Enerzijds zijn we aan de elementen overgeleverd, maar tegelijkertijd hebben we een grote hand in de ‘circle of life’,” licht Nkanga toe. Ze wijst op de zonnevlammen en explosies aan het hemelgewelf, de uitputting van de aarde en de neergang van het oude leven. Maar ook op het begin van nieuw leven onder in het kleed en het stromende water dat dat mogelijk maakt. “Uiteindelijk gaat het over destructie en herstel en hoe alles met elkaar is verbonden.”

Tekst: Willemijn de Jonge